2. Millieu
Eric Wiebes als Problem Solver (280818; f.c.meijering@gmail.com)
In het programma Zomergasten wordt Eric Wiebes op 26 augustus 2019 geinterviewd door Janine Abbring. Het interview geeft interessante informatie over de mindset van deze minister. In het vraaggesprek verduidelijkt hij zijn uitgangspunten en levensfilosofie.
Eric Wiebes wordt geboren 1963 als zoon van een kernfysicus. Zijn vader overlijdt vroeg. Eric wordt samen met broer en zus opgevoed door zijn moeder, die leeft van haar weduwenpensioen. De tweede feministische golf bepaalt zijn opvoeding. Van Renate Rubenstein leert hij dat vrouwen niet superieur zijn aan mannen. Hij volgt de opleiding werktuigbouwkunde Delft en later behaalt hij een MBA. Hij richt een eigen consultancybedrijf op, dat hij later verkoopt en daardoor financieel onafhankelijk kan leven. Hij werkt bij Mc Kinsey en daarna als plaatsvervangend secretaris-generaal bij het ministerie van Economische Zaken. Hij kiest bewust voor werken bij de overheid. Na zijn wethouderschap in Amsterdam wordt hij staatssecretaris en is nu werkzaam als minister. Zijn opdracht richt zich op innovatie en maatschappelijke transitie. Hij is belast met het
Wiebes beleeft plezier aan het oplossen van complexe problemen. Voor complexe problemen bestaan op voorhand geen oplossingen. Inventieve of creatieve oplossingen worden gevonden door buiten het bestaande kader te treden. Complexe problemen vormen een intellectuele uitdaging. Probleemoplossend handelen is denkwerk. Wiebes bedenkt slimme oplossingen voor verkeer, huisvesting, belasting, boekhouding, accountancy, ICT en de slecht functionerende bureaucratie.
Eric Wiebes beschikt over heel veel energie. Hij leidt een ascetisch leven. Hij is vegetarier en maaltijden ziet hij als verspilling van tijd. Deze zomer heeft hij doorgebracht met mountainbiking met zijn twee zoons. Daarna heeft hij met zijn vriendin een wandeltocht van een week in Amerika. Hier kan men een route lopen dwars door de wildernis over een bergketen. Wiebes houdt van een simpel en eenvoudig leven. Tijdens deze overlevingstocht heeft hij genoeg aan enkele voedzame repen om te eten. Drinkwater is te vinden in de rivier en is consumeerbaar door er een pilletje in te doen. Hij is enthousiast over zij ultra lichte tent. Vakanties gebruikt hij om ideeën op te doen voor het oplossen van complexe problemen zoals files, werkloosheid en integratieproblemen. Fietsen, wandelen, sporten (surfen) en het repareren van motoren gebruikt hij als ontspanning, stressreductie en versterking van zijn senso-motoriek. Voor het oplossen van complexe problemen gaat hij op locatie kijken. Hij gebruikt al zijn zintuigen om observeren. Zien, horen, voelen, ruiken en proeven versterken elkaar. Hij heeft altijd een notitieblokje bij zich om invallen op te schrijven.
Van complexe problemen krijgt hij energie. Emoties heeft hij onder controle. Op mensen wordt hij nooit boos. Hij heeft een eindeloos andere mensen geduld om uit te leggen hoe de wereld volgens hem eruit ziet. Gebeurtenissen benadert hij rationeel. Hij laat zich niet meeslepen door beeldvorming en gevoelens, maar benadert zaken rationeel door de gevolgen en nevenconsequenties van beslissingen te doordenken op lange termijn. Hij typeert zichzelf als een denkend wezen op twee benen. De basis van zijn werk is intrinsieke motivatie. De slimme oplossing is de beloning. Pink noemt dit motivatie 3.0. Mensen hebben basale behoeften zoals overleven, zekerheid, veiligheid en respectvolle bejegening door anderen. Wiebes bewaakt zijn privacy. Hij woont samen met een vriendin, een hoogleraar in de wiskunde. In deze fase van zijn leven bepaalt de politiek zijn bestaan. Hij zorgt voor een van zijn naasten. Dit is iemand, die onregelmatig werk heeft. Werk geeft structuur aan het bestaan, sociale contacten en maatschappelijke waardering. Werk is voor iedereen belangrijk. Het maakt niet uit of het gaat om betaald of onbetaald werk. Gender is een belangrijke identiteitskeuze. Wiebes handelt volstrekt autonoom. Hij denkt onafhankelijk en voelt zich niet gebonden aan een partij, groep of partner. Ecologische waarden staan centraal. Het is van belang om het Parijse milieu akkoord te realiseren. Zijn ethos ligt bij de publieke zaak. Politiek bedrijven is een saaie aangelegenheid en dat hoort zo. Hij heeft gekozen voor het openbaar bestuur. Geld verdienen is voor hem niet interessant.
Het leven is kort. Zowel zijn grootvader als zijn vader zijn zeer jong overleden, op de leeftijd van 32 jaar. Het menselijk bestaan is een Sein zum Tode. Wiebes kiest voor autonomie. Elk individu maakt zijn keuze en bepaalt welke activiteiten voor hem of haar persoonlijk van waarde zijn.
Wiebes ziet elke ontmoeting als een brainstorm. Een gesprek levert ideeën op. Hij luisteren graag en stelt vragen. Zo nodig maakt hij aantekeningen. Slechts een zeer beperkte groep mensen behoort tot zijn intimi. Voor deze kleine groep voelt hij zich verantwoordelijk. In sociale groepen functioneert hij als teamspeler. De survival tocht is een goede training in samenwerken.
Voor recepties en officiële gelegenheden heeft hij geen enkele interesse. Dit soort bijeenkomsten zijn tijdverspilling. Wiebes gaat graag informeel gekleed. De foto van Wiebes in jacquet bij de koning spreekt boekdelen. Hij houdt van aburdistische, zwarte humor. Graag gebruikt hij bij het uitleggen van visie eenvoudige voorbeelden. Economie beschrijft hij als een huishouding, waarin mensen met elkaar de taken verdelen. De vuilniszak moet worden buiten gezet en de tuin af en toe onderhouden. Soms is periodiek onderhoud nodig, zoals de grote schoonmaak van de ijskast. Dan worden producten verwijderd, waarvan de houdbaarheidsdatum al lang is overschreden. Het werken van de economie verduidelijkt hij met een voorbeeld, dat Friedman vaak gebruikt. Het gaat om de fabricage van een potlood. Een potlood wordt gemaakt van hout, grafiet en gebakken klei. De onderdelen komen uit de hele wereld. Potloden worden massaal gefabriceerd. Zij zijn nuttig en goedkoop.
De overheid staat ten opzichte van Groningse gedupeerden van de gaswinning op 0- 10 achterstand.
Emoties en beelden worden door Wiebes omgezet in getallen en berekeningen. Kwantificering is een belangrijk menselijk hulpmiddel. Politieke beslissingen zijn echter niet gebaseerd op aantallen, maar op kwalitatieve overwegingen.
Een heldere verdeling van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden zorgt voor transparantie. Overlap in taken leidt tot verspilling. Veel schakels in een productieproces zorgen voor vertraging en problemen. Wiebes ziet de taak van de overheid primair als het bepalen van spelregels en het nemen van bestuurlijke maatregelen. Veel subsidies kunnen worden stopgezet. Kunst dient niet te worden. Saaie, monotone arbeid wordt in de huidige samenleving vervangen door robots. Wiebes is dol op het gebruik van technieken en methoden om slimmer te werken.
Denkwerk betekent scheiding van hoofd- en bijzaken. De hoofdzaak is een goed idee of concept. Als consultant heeft Wiebes geleerd om te zoeken naar de vraag achter de vraag. Achter elk probleem schuilt een dieperliggende oorzaak. Bij complexe problemen is het zinvol om het proces te reconstrueren en de knelpunten op te lossen. Tijdens een proces kunnen complicaties ontstaan. Wiebes werkt graag projectmatig aan de oplossing van specifieke politieke kwesties. Dit zijn doorgaans hoofdpijn dossiers. Het oplossingsproces verloopt iteratief. Tussentijdse bijsturing is nodig. Een volmaakte oplossing is nastrevenswaardig, maar wordt nooit gerealiseerd. Elke oplossing leidt tot onvoorziene gevolgen en heeft nadelige effecten. Niettemin blijft continue verbetering mogelijk. Verbetering betekent toename van nut, vergroting van collectieve welvaart en individuele voorspoed. Voor slimme oplossingen is een multidisciplinaire benadering nodig, waarbij zowel technologische, bedrijfskundige als sociaal-culturele aspecten van belang zijn. Economie als wetenschap houdt zich bezig met het vergroten van nut. Dankzij samenwerking kunnen mensen meer bereiken dan individueel. Nederland behoort tot de allerrijkste landen ter wereld.
Wiebes toont leiderschap. Leiderschap richt zich op de toekomst. De industriele wereld maakt een belangrijke transitie door. Industriële massaproductie wordt vervangen door automatisering. Menselijke arbeid wordt overgenomen door robots. Hierdoor ontstaat meer ruimte om innovatieve oplossingen te bedenken voor complexe, mondiale problemen. De levensverwachting van mensen in Nederland is aanzienlijk toegenomen. Door ecologische problemen op te lossen ontstaat nieuwe werkgelegenheid. De maatschappij bestaat uit een vrije markt, een maatschappij van burgers e ruimte voor een privé leven. De overheid maakt de transitie van government naar governance. Wiebes ziet het als een uitdaging om met minder financiële middelen en terugdringing van subsidies slimmere oplossingen te bedenken, die efficienter en effectiever zijn. Innovatie betekent wijziging van de maatschappelijke spelregels, dus ‘game changing’.
Creatieve oplossingen ontstaan door patroonherkenning. Elk complex probleem is een systeem, een samenhangend geheel. Als werktuigbouwkundige denkt Wiebes constructivistisch. Door een complex probleem steeds vanuit een ander perspectief te bekijken en gebruik te maken van een ecologische besturingsfilosofie kunnen emergente oplossingen ontstaan. Elke oplossing gaat gepaard met uitzonderingen, complicaties en afwijkingen, die weer zorgen voor nieuwe uitdagingen. Een creatieve oplossing bestaat uit een concept of idee. Consultancy betekent het leveren van slimme, inventieve ideeën.
De afgelopen jaren heeft Wiebes voorbeelden laten zien. Ingeval van een complex probleem stapt hij het liefst op zijn fiets om zelf te gaan kijken en te rekenen. Als wethouder werd hij geconfronteerd met lange files bij een bepaald kruispunt. De oplossing vond hij door de verkeersregels in de spitstijd anders in te stellen.
In de binnenstad van Amsterdam was een groot parkeerprobleem. De oplossing bestond uit de openstelling van het parkeerterrein bij de Rai op dagen, dat hier geen evenementen zijn. Ook de parkeergarages in de binnenstad zijn op avonduren, ’s nachts en in de weekenden opengesteld voor bewoners met een parkeervergunning.
Taxi centrales behoren zorgen zelf te dragen voor kwaliteitscontrole van hun personeel en maatregelen te treffen tegen chauffeurs, die te dure ritten berekenen.
Bij de belastingdienst zijn ambtenaren nodig met een andere opleiding en achtergrond. Door gebruik te maken van big data en algoritmen is het mogelijk op een slimme manier belastingfraude op te sporen.
Afdelingen, die hetzelfde werk deden bij de gemeente, werden gesaneerd. Bussen en trams op dezelfde lijn zijn inefficiënt. Door het aantal OV sneldiensten aanzienlijk te verhogen wordt het fileprobleem tegen gegaan en neemt het aantal reizigers aanzienlijk toe.
De Bijlmer was op zich een goed concept. Door vervoersbanen te scheiden van auto’s, fietsers en voetgangers kan de verkeersveiligheid worden vergroot. Dit idee is destijds bedacht door Le Corbussier. Flats in een parkachtige, groene omgeving, bieden een acceptabele woonomgeving. Het concept was deugdelijk. De bewoners waren de oorzaak van de problemen.
De gaskraan gaat dicht. Het gebruik van fossiele brandstoffen heeft zijn tijd gehad. Op grote schaal kan gebruik worden gemaakt van alternatieve energiebronnen. Het klimaatakkoord van Parijs dient te worden gerealiseerd.
Voor Shell heeft de stopzetting van de gaswinning nadelige gevolgen. Shell en Unilever zijn Engels-Nederlandse ondernemingen. Door gaswinning en vestiging van multinationals in Nederland aan elkaar te knopen en belastingvoordelen te regelen probeert Wiebes een originele oplossing te bedenken.
Tijdens de tv uitzending geeft Wiebes een voorbeeld van slim bouwen op een kleine oppervlakte op een kavel in de vorm van een driehoek in het centrum van Londen. De kavel bevindt zich achter straten met herenhuizen. De oplossing wordt gevonden door de diepte in te gaan. De raampartijen zijn inwendig. Op een kleine kavel wordt een huis met drie etages gerealiseerd.
Volgens Wiebes is het gevaarlijk om in geval van grote projecten te vroeg de conclusie te trekken, dat er sprake is van mislukkingen. Een goed concept blijkt op langere termijn een betere oplossing.
Wiebes past consequent Lean methoden en technieken toe. Hij ziet zichzelf als uitvinder, als bricoleur. Hij is gefascineerd door technologische en maatschappelijke innovatie.
Hij schakelt snel van betrekkingsniveau naar inhoudsniveau. Persoonlijke, interpersoonlijke en culturele knelpunten inventariseert hij. Vervolgens zet hij de fricties, dilemma’s en paradoxen voorlopig tussen haakjes. Hij schort zijn oordeel op. Problemen zijn een kwestie van perceptie door actoren. Wiebes vermijdt conflicten. Partijpolitiek is aan hem niet besteed. Politiek ideologische discussies en principiële debatten gaat hij uit de weg. Hij richt zich snel op feiten en andere operationele kwesties en zoekt naar achterliggende oorzaken als mogelijke verklaring. Hij verandert van paradigma en maakt gebruik van ecologisch denken. Door buiten bestaande kaders te treden ontstaan emergent mogelijkheden om impasses te doorbreken.